मनरेगा योजना काय आहे, योजनेचे उद्दिष्ट, फायदे आणि इतर माहिती | Manrega Yojna in Marathi

नमस्कार, इंस्टामराठी या या वेबसाईटवर तुमचं स्वागत आहे. या लेखात आपण पाहणार आहोत Manrega Yojna in Marathi

सामाजिक-आर्थिक व्यवस्थेच्या शेवटच्या पायरीवर उभ्या असलेल्या व्यक्तीचा विकास व्हावा यासाठी काय प्रयत्न केले गेले, यावरून कल्याणकारी राज्याच्या यशाचा अंदाज लावता येतो. या सर्वांगीण विकासाच्या पार्श्वभूमीवर महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा म्हणजेच मनरेगाने महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

कृषी संकट आणि आर्थिक मंदीच्या काळात मनरेगाने ग्रामीण शेतकरी आणि भूमिहीन मजुरांसाठी सुरक्षा कवच म्हणून काम केले आहे हे सत्य नाकारता येणार नाही. सध्याच्या आर्थिक मंदीचा विशेषतः देशाच्या ग्रामीण भागावर परिणाम झाला आहे त्यामुळे रोजगाराच्या संधी कमी झाल्या आहेत आणि मनरेगा अंतर्गत कामाच्या मागणीत अचानक वाढ झाली आहे, ज्यामुळे राज्यांसमोर बजेट आव्हान निर्माण झाले आहे.

मनरेगा योजना काय आहे । What is Manrega Yojna in Marathi

महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा (MGNREGA) ही भारत सरकारने सुरू केलेली एक सामाजिक सुरक्षा योजना आहे, जी देशातील ग्रामीण कामगारांना रोजगार आणि उपजीविका प्रदान करण्याचा प्रयत्न करते. ही जगातील सर्वात मोठी सामाजिक सुरक्षा योजना आहे.

एका आर्थिक वर्षात किमान 100 दिवसांचा रोजगार उपलब्ध करून देणे हे मनरेगाचे उद्दिष्ट आहे. ही जगातील एकमेव योजना आहे जी रोजगाराची हमी देते आणि नोकरी न मिळाल्यास लाभार्थी बेरोजगारी भत्त्यावर दावा करू शकतात.

ही योजना 2005 मध्ये सुरू करण्यात आली होती आणि त्यावेळी ती राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा (NREGA) म्हणून ओळखली जात होती आणि नंतर तिचे नाव MGNREGA असे ठेवण्यात आले होते.

मनरेगा योजनेंतर्गत ग्रामीण भागातील लोकांना जॉब कार्ड दिले जातात आणि त्यांना या योजनेत फक्त 100 दिवस काम मिळते.

मनरेगा योजनेंतर्गत मजुरीचा दर 199 रुपयांवरून 220 रुपये प्रतिदिन करण्यात आला आहे. सोबती आणि कारागीर यांच्या मजुरीचे दरही 213 रुपयांवरून 235 रुपये प्रतिदिन करण्यात आले आहेत. आणि सरकारने किमान वेतनात वाढ केली आहे.

कामगार अधीक्षकांनी सांगितले की, सरकारी आणि निमशासकीय कार्यालयात काम करणाऱ्या अकुशल कामगारांना महागाई भत्त्याव्यतिरिक्त २२५ रुपये, निमकुशल २४० रुपये, कुशल ३१० रुपये आणि उच्च कुशल ३६० रुपये द्यावे लागतात.

मनरेगा योजनेची उद्दिष्टे । Objective of Manrega Yojna in Marathi

मनरेगा योजनेची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत-

• ग्रामीण कामगारांना दरवर्षी किमान 100 दिवसांची हमी देणारा गैर-कुशल मॅन्युअल रोजगार (guaranteed non-skilled manual employment ) प्रदान करणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे, जेणेकरून ग्रामीण कुटुंबे त्यांचे घर चालवू शकतील.
• नरेगा योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकाला उपजीविकेचे साधन उपलब्ध करून देणे हा आहे.
• उपजीविका मजबूत करणे आणि गरिबांना संसाधने प्रदान करणे.
• नरेगाचा उद्देश समाजातील दुर्बल घटकांचाही समावेश करणे हा आहे.
• तसेच या योजनेचा उद्देश संपूर्ण भारतातील पंचायती राज आस्थापना मजबूत करणे हा आहे.

मनरेगा योजनेचे लक्ष्य । Target of Manrega Yojna in Marathi

• MGNREGA चे उद्दिष्ट ग्रामीण भारतातील सर्वात गरीब आणि असुरक्षित लोकांसाठी मजुरीच्या, रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे हे आहे.
• टिकाऊ मालमत्तेची निर्मिती करणार्‍या कामांमध्ये मजुरीच्या रोजगाराच्या संधी निर्माण करून ग्रामीण गरिबांच्या उपजीविकेची सुरक्षा वाढवणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.
• MGNREGA चे उद्दिष्ट ग्रामीण भागातील नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे पुनरुज्जीवन करण्याचे आहे.
• टिकाऊ आणि उत्पादक ग्रामीण मालमत्ता आधार तयार करणे हे मनरेगाचे उद्दिष्ट आहे.
• विविध दारिद्र्य आणि उपजीविका उपक्रमांच्या अभिसरणाद्वारे विकेंद्रित, सहभागी नियोजन.
• पंचायत राज संस्थांना बळकट करून तळागाळात लोकशाही बळकट करणे हा त्याचा उद्देश आहे.

नरेगा योजनेचे फायदे । Benefits of Manrega Yojna in Marathi

• 2006 मध्ये स्थापन झाल्यापासून, मनरेगाने भारतातील गरिबीग्रस्त लोकांना 100 दिवसांच्या रोजगाराची हमी देऊन मदत केली आहे. या योजनेच्या आत्तापर्यंतच्या काही उपलब्धींवर एक नजर टाकूया:
• ही जगातील सर्वात मोठी सामाजिक कल्याण योजना आहे आणि पहिल्या 10 वर्षात त्यावर 3.14 लाख कोटी रुपये खर्च करण्यात आले.
• वर्षातून किमान 100 दिवस रोजगार उपलब्ध करून देणे हा या योजनेचा उद्देश आहे.
• नोकरी न मिळाल्यास लाभार्थी बेरोजगारी भत्ता घेऊ शकतो.
• मनरेगा कामगारांना घर, स्वच्छतागृह, पेन्शन, वैद्यकीय अशा सुविधा मिळणार आहेत.
• मनरेगा कामगारांची कल्याणकारी मंडळात नोंदणी केली जाईल.
• देशातील सर्व राज्ये या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात.
• या योजनेमुळे भारतातील गरिबीची पातळी मोठ्या प्रमाणात कमी झाली आहे. त्यामुळे जागतिक विकास अहवालाने याला ग्रामीण विकासाचे अप्रतिम उदाहरण म्हटले आहे.
• मनरेगा योजनेमुळे ग्रामीण भागातील अनेक महिलांना उपजीविका तसेच सामाजिक सुरक्षा मिळण्यास मदत झाली आहे.
• या योजनेमुळे नोटाबंदी आणि जीएसटी (वस्तू आणि सेवा कर) मुळे प्रभावित झालेल्या लोकांना रोजगार उपलब्ध करून देण्यात मदत झाली.
• ही योजना सर्व कामगारांना स्वच्छ पिण्याचे पाणी आणि प्रथमोपचार यासारख्या अत्यावश्यक सुविधा पुरवते.
• अनुसूचित जाती (एससी) आणि अनुसूचित जमाती (एसटी) च्या उत्थानासाठी याने मदत केली आहे.

मनरेगा योजनेअंतर्गत करावयाची कामे

मनरेगा योजनेंतर्गत सर्व प्रकारच्या कामांची चार भागात विभागणी करण्यात आली.

1. संसाधन व्यवस्थापनाशी संबंधित सार्वजनिक कार्ये आहेत. जसे की पाणलोट व्यवस्थापन, सूक्ष्म आणि लघु पाटबंधारे पायाभूत सुविधांची कामे, पारंपारिक जलस्रोत आणि वनीकरण, जमीन विकास कामे, जलसंधारण संरचना आणि कुरण विकास.
2. वैयक्तिक संपत्ती निर्माण करण्यासाठी भौतिक संसाधने निर्माण करणे, उपजीविका विकसित करणे आणि जमीन विकसित करणे, इंदिरा आवास योजनेत काम, पशुपालनाला प्रोत्साहन देणे आणि मत्स्यपालनाला प्रोत्साहन देणे इ.
3. राष्ट्रीय ग्रामीण उपजीविका अभियानांतर्गत स्वयं-सहायता गटांसाठी भौतिक संसाधने निर्मितीची कामे जसे की कृषी उत्पादकता वाढवणे, जैव खतांसाठी संरचना, कृषी उत्पादनांच्या साठवणुकीसाठी ठोस कामे केली जातील.
4. या अंतर्गत ग्रामीण भौतिक संसाधनांशी संबंधित कामे जसे की ग्रामीण स्वच्छता कामे, सर्व रस्ते जोडणी, क्रीडा मैदानाचे बांधकाम, आपत्कालीन व्यवस्थापन व नूतनीकरणाची कामे, इमारत बांधकाम आदी कामे केली जाणार आहेत.

मनरेगा योजनेत सामील होण्याची प्रक्रिया

• मनरेगा जॉब कार्ड नोंदणीची प्रक्रियाही सोपी आहे, त्याअंतर्गत तुम्ही ग्रामपंचायतीमार्फत नोंदणी करू शकता.
• मनरेगा योजनेत सामील होण्यासाठी, ग्रामीण कुटुंबातील प्रौढ सदस्य त्यांचे नाव, वय आणि पत्ता फोटोसह ग्रामपंचायतीकडे जमा करतात.
• त्यानंतर पडताळणी केल्यानंतर पंचायत अर्जदारांच्या घरांची नोंदणी करते, त्यानंतर ती जॉबकार्ड देते. या जॉब कार्डला मनरेगा जॉब कार्ड म्हणतात.

हे नक्की वाचा:
1. आयुष्मान भारत योजना काय आहे
2. ई-श्रम कार्ड म्हणजे काय, त्याचे फायदे काय आहेत
3. प्रधानमंत्री जीवन ज्योती विमा योजना
4. आभा कार्डचे फायदे काय आहेत आणि ते कसे बनवायचे

मनरेगा योजनेसाठी लागणारी आवश्यक कागदपत्रे

• आधार कार्ड
• रेशन कार्ड
• उत्पन्न प्रमाणपत्र
• मोबाईल नंबर
• रहिवाशी प्रमाणपत्र
• पासपोर्ट साईझ फोटो
• वय प्रमाणपत्र
• मनरेगा योजनेंसाठी अर्जदाराचे वय १८ वर्षे किंवा त्याहून अधिक असावे.
• अर्जदार हा भारताचा कायमचा रहिवासी असणे आवश्यक आहे.

मनरेगा योजना जॉब कार्डसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया

• https://nrega.nic.in/ ही मनरेगा योजनेची अधिकृत वेबसाइट आहे. तुम्ही फक्त या वेबसाइटद्वारे जॉब कार्डची स्थिती तपासू शकता.
• रोजगार कार्ड मिळवण्यासाठी तुम्हाला फक्त ऑफलाइन अर्ज करावा लागेल.

देशातील इच्छुक लाभार्थी जे त्यांचे मनरेगा जॉब कार्ड बनवण्यासाठी अर्ज करू शकतात. त्यामुळे त्यांनी खाली दिलेल्या पद्धतीचा अवलंब करावा.

• सर्वप्रथम अर्जदाराला मनरेगा योजनेच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्यावी लागेल.
• मनरेगा योजनेच्या वेबसाईटला भेट दिल्यानंतर तुमच्यासमोर होम पेज उघडेल.
• या होम पेजवर तुम्हाला ग्रामपंचायतीचा विभाग दिसेल.
• तुम्हाला या विभागातील डेटा पर्यायावर क्लिक करावे लागेल.
• क्लिक केल्यानंतर तुमच्या समोर पुढील पेज उघडेल. या पेजवर तुम्हाला तुमचे राज्य निवडायचे आहे. राज्य निवडल्यानंतर एक नवीन पेज उघडेल.
• यानंतर तुमच्यासमोर लॉगिन फॉर्म उघडेल. या फॉर्ममध्ये तुम्हाला आर्थिक वर्ष, जिल्हा, ब्लॉक, पंचायत, यूजर आयडी, पासवर्ड, कॅप्चा कोड इत्यादी भरावे लागतील.
• त्यानंतर तुम्हाला लॉगिन बटणावर क्लिक करावे लागेल.
• लॉग इन केल्यानंतर तुमच्या समोर पुढील पेज उघडेल. या पेजवर तुम्हाला रजिस्ट्रेशन आणि जॉब कार्डच्या पर्यायावर क्लिक करावे लागेल.
• यानंतर तुम्हाला बीपीएल डेटा या पर्यायावर क्लिक करावे लागेल.
• पर्यायावर क्लिक केल्यानंतर तुमच्यासमोर एक फॉर्म उघडेल. यानंतर फॉर्ममध्ये सर्व माहिती विचारली. जसे की प्रमुखाचे नाव, घर क्रमांक, प्रवर्ग, गाव, नोंदणीची तारीख, अर्जदाराचे नाव, लिंक, वय इत्यादी भराव्या लागतात.
• माहिती भरल्यानंतर तुम्हाला सेव्ह बटणावर क्लिक करावे लागेल.
• सेव्ह केल्यानंतर तुमच्यासमोर एक नवीन पेज उघडेल. या पृष्ठावर तुम्हाला तुमचा नोंदणी क्रमांक मिळेल.
• त्यानंतर तुम्हाला तुमचा फोटो अपलोड करावा लागेल.

मनरेगा जॉब कार्ड लिस्ट कशी डाउनलोड करावी

• तुमच्या सिस्टीमवर वेब ब्राउझर उघडा, MNREGA च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या किंवा वरील सारणीवरून तुमच्या राज्याविरुद्धच्या लिंकवर क्लिक करा.
• सर्व आवश्यक माहिती प्रविष्ट करा.
• सबमिट बटणावर क्लिक करा आणि प्रक्रिया पूर्ण करा.
• तुम्हाला एका नवीन पृष्ठावर पुनर्निर्देशित केले जाईल. जॉब कार्ड क्रमांकावर क्लिक करा.
• तुमच्या स्क्रीनवर जॉब कार्ड दिसेल.
• वेबसाइटवरून कार्ड डाउनलोड करा.
• नरेगा जॉब कार्डची हार्ड कॉपी मिळवा आणि जतन करा.